Bitki Islahı Ne Demek

Bitki ıslahı nedir, bitki ıslahı ne demek nasıl yapılır

Bitki ıslahı, insanlara daha yararlı bitkiler üretmek amacıyla, genetik ilkelerinin tarım ve bahçecilik alanında uygulanması. Bitki ıslahı, ekonomik değeri olan tarım ve sanayi bitkileri ya da yaşanan çevrenin güzelleş­mesine katkıda bulunan süs bitkileri arasın­dan en uygunlarının insan eliyle seçilmesi, insanın denetimi altında üretilmesi ve orta­ya çıkan yeni kuşaklardan istenen nitelikte olanların ayıklanması yoluyla yapılır. Ku­şaklar boyunca yinelenen bu işlemler, bir bitki topluluğunun genetik yapısını değişti­rebilir.

Bitki ıslahının bilimsel yöntemleri her ne kadar 20. yüzyılın ürünüyse de, tarımın başlangıcından hemen sonra üstün nitelikli bitkileri ayırıp yeni ürünün ekiminde bu bitkilerin tohumlarım kullanan ilk insanlar bitki ıslahının öncüleri olmuş ve birçok bitkinin evrimsel gelişmesini hızlandır­mıştır.

Bitki Islahı Tarihçesi ve Yapılışı

“Bitki ıslahı” terimi 1900’lerden sonra yaygınlaştı ve 20. yüzyıl ortalarında artık uzmanlar eliyle yürütülen tarla ve bahçe bitkilerinin ıslahı standartlaştırıldı. Süs bit­kilerinin ıslahında ise, özellikle amatörlerin uğraşları sonucunda gül, nergis, afrika me­nekşesi gibi pek çok çiçeğin binlerce yeni çeşidi geliştirildi. Bir bitki ıslah projesinin genel amacı, aranan birçok özelliği bir arada bulundu­ran, örneğin çabuk büyüyen, daha nitelikli, daha yüksek verimli, hastalıklara, asalakla­ra, kavurucu sıcaklara ve dona dayanıklı, boyutları, biçimi ve olgunlaşma zamanı en uygun olan ve çevre koşullarına kolayca uyum sağlayan ideal bitkiyi yetiştirmektir. Ayrıca makineli tarıma uygun ürün çeşitleri­nin geliştirilmesi de bitki ıslahının temel amaçlarından biri olmuştur; çünkü bir tarım bitkisinin bütün bireylerinin çimlenme za­manı, büyüme oranı, meyve büyüklüğü gibi özelliklerinin benzer olması, makineli tarı­mın yapıldığı alanlarda işlemleri kolaylaştı­rır. Bitkilerin besleyici özellikleri de gene ıslah yoluyla artırılabilir; örneğin, bu yolla lizin (temel aminoasit) oram yüksek mısır çeşitleri üretilebilmektedir. Süs bitkilerinin ıslahında ise bitkilerin çiçeklenme süresinin uzatılması, niteliklerinin ve estetik görünü­şünün artırılması gibi amaçlar güdülür. Bitki ıslahı programlarının başarıya ulaş­ması, her şeyden önce bitkinin üreme biçiminin tam olarak anlaşılmasına bağlıdır. Bitkilerde eşeysiz (yumru, soğan gibi küçük bölümlerinin büyüyüp gelişmesiyle) ve eşeyli (çiçek ve tohumlarla) olmak üzere iki üreme biçimi görülür. Doğal koşullarda eşeyli üremeyle yavaş ve geç yayılan bitkile­rin çoğalması çelikleme ve aşılama yoluyla hızlandırılabilir. Eşeyli üreyen bitkilerde, çiçek tozlarının aynı bitkinin bir çiçeğinden öbür çiçeğine iletildiği kendi kendine tozlaşma ve ayrı bitkilerin çiçekleri arasında gerçekleşen çapraz tozlaşma gibi değişik tozlaşma biçim­leri vardır. Buğday, arpa, pirinç gibi bazı önemli kültür bitkilerinde genellikle kendi kendine tozlaşma, mısır gibi bazı bitkilerde ise çapraz tozlaşma görülür. Denetimli bitki ıslahında, bir erkek organdan alınan çiçek tozlarının, başka çiçek tozlarıyla bulaşması önlenmiş bir dişi organın tepeciğine ulaşması sağlanır. Erkek organ ile dişi organ aynı çiçekte bulunuyorsa, çiçek ­tozları çevreye yayılmadan önce, dişi olarak seçilmiş çiçekten erkek organın çiçek tozları­nı taşıdığı bölüm (başçık) ayrılmalı, ayrıca çiçek “yabancı” çiçek tozlarından korunma­lıdır. En yaygın koruma yöntemi, çiçekleri plastik ya da kâğıt torbalarla örtmektir. Çiçeğin dişiorganmın tepeciği çiçek tozunu alabilir duruma geldiğinde, seçilen erkek organdan alman çiçek tozu dişi organa iletilir. Erkek ve dişi çiçekleri ayrı olan bitkilerde, örneğin mısırda denetimli ıslah çok daha kolaydır.

Toplu seçim, saf soy seçimi, melezleme, melez ve yapay çeşitlerin geliştirilmesi gibi ıslah yöntemleri içinde, uygulanması en kolay ve maliyeti en düşük olan yöntem toplu seçimdir. Bu yöntem, istenen özellik­leri taşıyan bitkilerden toplanmış tohumla­rın karıştırılarak ekilmesi ve alman üründen art arda yeni kuşaklar yetiştirilmesine daya­nır; her yeni kuşağın bireyleri tek tek karşılaştırılıp zayıf olanlar yok edilir, geriye kalanların tohumları toplanır. Saf soy seçi­mi ise kendini dölleyen türlerin ıslahında başarıyla uygulanmış ve iyi sonuçlar vermiş­tir. Bununla birlikte, seçimle elde edilebile­cek en iyi çeşitlere ulaşıldıktan sonra, bitkinin niteliklerini daha da artırmak için saf soylar arasından melezleme yöntemine başvurulur.