Jan Evangelista Purkyně Kimdir

Jan Evangelista Purkyně Kimdir, Jan Evangelista Purkyně Hayatı Biyografi

Çek fizyoloji, histoloji ve embriyoloji bilgini. Kendi adıyla anılan çeşitli anatomik yapıları ve fizyolojik olguları tanımlamıştır.

17 Aralık 1787’de Bohemya’daki Libochovice’de (bugün Çekoslovakya’da) doğdu, 28 Temmuz 1869’da Prag’da öldü. Asıl adı olan Purkyne’yi, o zamanlar Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun sınırları için­deki Bohemya’nın egemen dili olan Almanca’da doğru okunabilmesi için Purkinje biçiminde değiştirdiğinden bu adla tanınır. Küçük yaşta yetim kalınca, bakımını ve ilk eğitimini Güney Moravya’daki bir manastınn rahipleri üstlendi. Bu manastırın bağlı olduğu Katolik tarikatının okullarında Almanca, Latince ve felsefe öğrenimi görerek din adamı olmaya hazırlanırken, çağdaş filozoflann, özellikle Fichte’nin etkisinde kalıp rahip olmaktan vazgeçti ve 1807’de Prag’a giderek önce felsefe öğrenimini tamamladı, ardından Goethe’nin dosduğünu ve yakın ilgisini kazanmasına neden olan, “görmenin öznel yanları” konulu bitirme teziyle 1818’de tıp diplomasını aldı. Aynı yıl Prag Üniversite­sinde anatomi asistanı olarak göreve başladıysa da, liberal görüşleri nedeniyle bu çevrede uzun süre barınamadı ve Goethe, Rudolphi gibi etkili bilim adamlarının desteğiyle 1823’te Bresiau (bugün Polon­ya’da Wroclaw) Üniversitesi’nde fizyoloji profesörlü­ğüne atandı. Başlangıçta bu atamaya şiddetle karşı çıkan Bresiau Tıp Fakültesi’nde kısa sürede değerini kabul ettiren ve 1839’da üniversiteye bağlı ilk fizyoloji Araştırmalan Enstitüsünü kuran Purkinje, 185Q’de kendisini fizyoloji profesörü olarak göreve çağıran Prag Üniversitesi’ne geçti ve ölünceye değin bu üniversitede öğretim görevini sürdürdü.

Yaşadığı dönemde çok ateşli bir Çek milliyetçisi olarak tanınan Purkinje, Çekçe’nin Prag Üniversite­si’nde öğretim dili olması, ülkesinde bilim adamlannm yetişmesi ve ulusal bir akademi kurulması için çalışmış, Goethe ve Schiller’in yapıtlarım ilk kez Çekçe’ye kazandırmıştır. Oğlu Karel Purkyne (1834-1868) de, özellikle Cervantes’in Don Kişot’u için yaptığı resimlemelerle tanınan ünlü bir ressam ve sanat eleştirmenidir.

Çok yönlü bir araştırmacı olan Purkinje’nin ilgilendiği başlıca konular deneysel fizyoloji, özellikle duyu fizyolojisi, histoloji, embriyoloji, deneysel farma­koloji, fiziksel antropoloji ve fonetiktir. Temel ilgi alam olarak seçtiği ve gözleme, deneye dayanan bir bilim dalı olarak kabul ettiği fizyoloji alanındaki ilk çalışmaları görme fizyolojisine ilişkindir. Daha çok kendi üzerinde yaptığı deneylerle, algı kusurları, fiziksel etkiler ile bu etkilerden doğan duyumlar arasındaki uyumsuzluk gibi olayların gözün ve görme sinirinin yapısal ve işlevsel özelliklerine ya da uyanların olağan dışı etkilerine bağlı olduğunu açıkladı. Öznel duyumlara doğa yasalarının sapması olarak bakmamak, bu aynısı olayları da fizyolojik temellere oturtmak gerektiğine inanan Purkinje, her öznel duyuya, ilgili duyu organında oluşan nesnel bir fizyolojik sürecin karşılık geldiğini öne sürdü. Gözün güçlü bir ışıkla ya da pil akımıyla aralıklı olarak uyanlması, göz kapaklarına bastırılması gibi etkiler sonucunda ortaya çıkan görsel duyumlan inceledi ve gözün parlak yüzeylerinden yansıyan ışığın saydam tabakada, göz billurunun iç ve dış yüzeylerinde oluşturduğu görüntüleri (Purkinje görüntüleri) tanımladı.

 

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir