Yapısına Göre Cümleler

Yapı Bakımından Cümleler, Yapısına Göre Cümleler

Yapılarına göre basit, bileşik, bağlı ve sıralı cümleler olmak üzere dört cümle çeşidi vardır.

Basit Cümle:

Tek yüklemi bulunan, tek yargı bildiren cümleler yapı bakımından basit cümledir.

 

“Eğri cetvelden doğru çizgi çıkmaz.”                 “Beyaz güller gibi küçücük ellerin var.”

“Akıllı düşman, akılsız dosttan yeğdir.”             “İstanbul’da, Boğaziçi’nde

“ Güneş balçıkla sıvanmaz.”                                  Bir garip Orhan Veli’yim.

 

Bileşik Cümle :

Bir temel cümle ile bir ya da daha çok sayıda yan cümlecikten oluşan cümlelerdir.

Temel cümlede yüklem yargı bildirir. Yan cümlecik ise cümlenin anlamını kişi, yer, zaman, durum,

koşul gibi çeşitli yönlerden tamamlar.

 

“Bir çocuk şarkısı söyleyerek / gelecek güzel günleri hayal edelim.”

Yan cümlecik                                           Temel cümle

** Yan cümlecikler genellikle fiilimsilerle oluşturulur.

Bileşik cümleler yan cümleciklerin niteliklerine göre üç türe ayrılır :

 

1. Girişik Bileşik Cümle : Fiilimsilerle oluşan yan cümleciğin temel cümlenin bir öğesi olduğu cümlelerdir.

“Okyanusu / suya bakarak / aşamazsın.”               “Doğru kararlar vermek, iyi düşünmekle sağlanır.”

Yan cümle         Temel cümle                           Yan cümle                           Temel cümle

“Gazetedeki resimleri görünce çok şaşırdım.”   “Havaların düzelmesini dört gözle bekliyorlarmış.”

2. İlgi Cümlesi (“ki” li bileşik cümle)

“Öyle insanlar vardır ki yaptıkları iyilikleri her fırsatta söylemekten zevk duyarlar.”

“Öyle dalmışım ki bu akşamüstü,             “Biraz erken gidelim ki yer bulabilelim.”

Komşu arsadır gözümde gökyüzü.”

3. Şartlı Birleşik Cümle : Yan cümleciği temel cümlenin koşulu (şartı) olan birleşik cümle çeşididir.

 

“İşin yoksa sen de bizimle gel.”                 “Biraz kitap okursa okuması düzelir.

Yan cümle       Temel cümle                                 Yan cümle                 Temel cümle

“Artık demir almak günü gelmişse zamandan

Meçhûle giden bir gemi kalkar bu limandan.”

*   “Pazar günü hava güzel olursa gezmeye gideceğiz.”

4.İç içe birleşik cümle   :   Bir başkasından alıntı yapılan cümle türüdür.

“Atatürk ; “Yeni nesil sizin eseriniz olacaktır.” demişti.”

1. cümle                                            2.cümle

“Eve erken gel , dedi.”

1.cümle           2.cümle                         “Bu soruyu da bildiniz , diyor.”

1.cümle                   2.cümle

 

Sıralı Cümle :

Tek başına bağımsız yargı bildiren iki veya daha fazla cümlenin bir anlam bütünlüğü içinde sıralanmasıyla kurulan cümlelerdir.

“Bu yıl nisan ve mayıs ayında çok yağmur yağdı.”        “Çiftçinin yüzü güldü.”

“Bu yıl, nisan ve mayıs ayında çok yağmur yağdı ; çiftçinin yüzü güldü.”

“Alacağını tahsil etmek için önce telefon etmiş, sonra biriyle haber yollamış, olmayınca kendisi gitmek zorunda kalmıştı.

Sıralı cümle kendi içerisinde “bağımlı sıralı cümle” ve “bağımsız sıralı cümle” olarak ikiye ayrılır :

1. Bağımlı Sıralı Cümle : Cümleler birbirine yalnız anlam yönüyle değil, öğeleri bakımından da ortak olur.

“Yol çok uzundu, yürümekle bitecek gibi değildi.”     (özne ortak)

Özne        yüklem                                         yüklem

“İşi çok çabuk kavramış, zamanı iyi kullanmasını öğrenmişti.

“Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır.”

“Boynuz kulaktan çıkar, ama kulağı geçer.”

 

2. Bağımsız Sıralı Cümle : Bu cümleler anlamca birbirine bağlıdır, herhangi bir öğe ortaklığı yoktur.

 

“Bugün hava çok soğuk, dışarı çıkmayalım.”   (özneler farklı)

Yüklem                         Yüklem

 

“Az yiyen az uyur, çok yiyen güç uyur.”         “Horoz ölür, gözü çöplükte kalır.”

“El el üstünde olur, ev ev üstünde olmaz.”     “Ak gün ağartır, kara gün karartır.”

Bağlı Cümle :

Birden fazla cümlenin fakat, ama, ancak, lâkin, ve, veya gibi edatlarla bir özneye bağlanarak oluşturduğu cümledir. Her biri bağımsız cümle olan bu cümleler arasındaki ilgi, bağlama edatlarıyla kurulmakta ve pekiştirilmektedir:

“Konuşmayı erken öğrendim ama susmayı öğrenmem için yaşlanmam gerekti.” (Bağlı-bağımsız cümle)

“Bekledim de gelmedin.”     (Bağlı-bağımsız cümle)

“Bugün hava güzel, ne yazık ki çalışmamız gerekiyor.” (Bağlı-bağımsız cümle)

“Düşmanından kötü dille bahsetme, ama onun hakkında istediğin kadar kötü düşün.”   (Bağlı-bağımlı cümle)

Basit, Birleşik ve Sıralı Cümle Nedir Hakkında Görüşlerinizi Aşağıdan Hemen Paylaşabilirsiniz

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir