Atasözleri Nasıl Açıklanır
Atasözleri Nasıl Yorumlanır, Atasözlerini Nasıl Açıklamalıyız
ATASÖZLERİNİ AÇIKLAMADA İZLENECEK YOLLAR
Atasözleri, genellikle iki anlamı olan sözlerdir, a) Gerçek anlam, b) Yaşamla ilgili öğüt, ders veren anlamı. Bu durum göz önünde bulundurularak bir atasözü açıklanırken dikkat edilecek noktaları şöyle sıralayabiliriz:
1 — Açıklanmak üzere verilmiş atasözünü birkaç kez dikkatle okuyunuz.
2 — Sözü oluşturan sözcüklerin önce gerçek anlamları, sonra da yaşamla ilgili anlamı üzerinde düşününüz.
3 -— Atasözünün gerek gerçek, gerekse yaşamla ilgili anlamının bugün için geçerli olan ve olmayan yanlarını araştırınız.
4 — Temel düşünceyi saptayınız.
5 — Açıklama plamnı yapınız.
6 — Temel düşünceyi destekleyici örnekleri bulmaya çalışınız.
7 — Atasözünün belirtmek istediği temel düşüncenin çağdaş yaşantımıza uygunluğu üzerinde kısa yorumlamalar yapmaya çalışınız.
8 — Açıklama yazınızı imlâ ve noktalama kurallarına uygun şekilde yazınız.
Yukarıda kısaca belirtilen hususların nasıl uygulanabileceğini bir örnekle göstermeye çalışalım:
(Bir mıh bir nal kurtarır, bir nal bir at kurtarır.)
atasözünü açıklarken önce sözü oluşturan kelimelerin gerçek anlamlan üzerinde düşünelim. Burada önemli olan «mıh, nal ve at» sözleridir. Bir mıhın bir nalı, bir nalın da bir atı nasıl kurtardığını gerçek yaşamda gördüklerimize dayanarak açıklarız.
Yani naldan düşen bir mıhın önemsenmeyip yerine çaktırılmaması yüzünden diğer mıhların da yavaş yavaş düşeceği ve bunun sonucu olarak da nalını yitiren atın sakatlanacağını belki de ölebileceğini belirtiriz. Sonra da «mın, nal, at» gibi yaşamımızda yeri olan maddî ve manevî değerler üzerinde durmamız gerekir. Küçük bir ihmalin büyük tehlikeler doğurabileceğini, bunun için de örneğin vücudumuzda çıkan küçük bir sivilcenin, eğer gereken önem verilmeyip tedavisi yoluna gidilmezse ilerde başımıza dertler açabileceğini; üzerinde durmayı gerekli bulmadığımız ruhsal bir bunalım belirtisinin, gerekli önlemler alınmadığı takdirde daha büyük bunalımlara yol açabileceğini anlatmamız gerekir.
Bazı atasözlerinin tek anlamı vardır : «öğüt vermek, bir gerçeği belirtmek» gibi. Örneğin, «Merhametten man1?, doğar.» sözü acımanın kimi yerde insanı güç durumlarda bıraktığı, acıdığına pişman ettirdiği gerçeğini anlatır. Ancak bu düşünce-her yerde ve her zaman doğru olmayabilir. Onun için tek anlamlı atasözlerini açıklarken yaşam gerçeklerine olduğu kadar aklın, sağduyunun, iyinin, doğrunun gereklerine de uymak zorunda olduğumuzu unutmamalıyız. Aslında önemli olan atasözünü açıklamak değil, yorumunu yapmak ve gereken dersi alabilmektir. Çok eskiden söylenmiş, kimilerinde çağının gerçeklerine göre değerlendirme yapılmış sözleri, çağdaş insan düşüncesine göre yeni bir yorumla değerlendirmenin gereğine inanmalıyız. Özellikle atasözlerimizde, ulusumuzun olumlu niteliklerini belirten, insancıl değerleri işleyen, töresel gerçeklere değinen düşünceler üzerinde durmanın önemini anlamalıyız.