İskoç giysileri İskoç giyim kültürü

İskoçların giyim kültürü nasıl, İskoç giysileri hakkında bilgi özellikleri

İskoç giysisi, önceleri Highlands bölgesine özgüyken günümüzde Lowlands’de de kul­lanılan geleneksel İskoç giysisi. Britanya Adalarında özel günler dışında da kullanılan tek ulusal giysi ve iskoç alaylarının üniformasıdır. Dize kadar inen ve kilt adıyla bilinen İskoç eteği II. Dünya Savaşı gibi yakın bir tarihte bile savaş giysisi olarak kullanılmıştır. Türkçede ekose (Fransızca ecossais: “Iskoçyalı”) denen tartan desenli pantolonlar da 18. yüzyıldan beri üniforma olarak giyilmektedir. Günümüzde İskoç giysisinin başlıca öğeleri tartan şal ve kilfiir. Şal resmî günlerde kullanılır ve sol omuzda bir iğne ile tutturu­lur. İki ucu düz bırakılmış, orta bölümü sabit pili yapılmış bir yünlü kumaş olan kilt, pililer arkada toplanacak, pilisiz düz uçlar da önde üst üste iki kat oluşturacak biçimde bele sarılır. Üniforma olarak giyilen kilt’in pilileri, ekosenin dikey çizgileri belirli bir çizgili kumaş deseni oluşturacak biçimde yapılır.

İskoç giysisini tamamlayan zorunlu olma­yan parçalar, kilt in önüne süs diye takılan iğne, dize kadar gelen püsküllü ya da püskülsüz çoraplar, sağ çorabın dış tarafına sokulan bıçak, bere biçiminde ya da tepesi ve yanları önden arkaya kırmalı yün başlık ile öne asılan tüylü deriden yapılmış para kesesidir. Çoraplardaki püskül ve bıçak 18. yüzyıl askeri giysilerinden kalmadır. İskoç giysisi bu ana öğeleriyle 18. yüzyılda oluştu. Highlands bölgesi İskoçları daha önce de tartan ya da benzeri kumaştan giysi kullanırlardı. Ama bu kumaşlar günümüzdekilerden çok daha enli olur, pilileri de her giyişte yeniden katlanarak oluşturulurdu. 17. yüzyılda kumaşın serbest bırakılan bir ucu, Hintli kadınların sarilerine benzer bi­çimde sol omza atılmaya başladı. Orta yerinden kemerle bele oturan bu uzunca giysiye Gaelcede feileadhmör deniyordu. Feileadhbeag denen kısa ya da küçük kilt ise yaklaşık 1725’te ortaya çıktı. Kısa kilt aynı ekose desenli, ama ayn bir parça halindeki şal ve öteki tamamlayıcı parçalar­la giyilebildiği gibi belden yukarısı tümüyle 18. yüzyıl şık İngiliz erkeklerinin giyimini yansıtabilirdi. Bugün hâlâ gece giyiminde kilt’i tamamlayan tokalı ayakkabılar, boyna ve bileğe takılan danteller, bu dönemin kalıntısıdır.

İngilizler ayaklanmaları engellemek amacıy­la iskoç klan sistemini ortadan kaldırma politikasının bir parçası olarak 1746-82 ara­sında İskoç giysisinin ordu dışında kullanı­mını yasakladı. Tartan üretimi ve boyanma­sına ilişkin teknik bilgilerin çoğu bu dönem­de unutulup gittiyse de, orduda sürekli olarak kullanıldığı için giysi varlığını koru­yabildi.

Tartanların klanlara göre ayrıntılı biçimde sınıflandırılması büyük olasılıkla 18. yüzyıl­da başladı. 19. yüzyılda ise artık bütün terziler bu sınıflandırmayı benimsemişti. Kayıtlar tertane sözcüğünün 1538 gibi erken bir tarihte kullanıldığım göstermekte ve bazı ekose desenlerin çok eskilere dayandığı kesinlikle bilinmekteyse de her deseni bir klana özgü kabul eden sınıflandırmanın tarihsel kanıtı yoktur. Günümüzde kullanı­lan 700’ü aşkın desenden bazısının 19. yüzyılda, klan sistemi ortadan kalktıktan sonra geliştirildiği bilinmektedir. Eskiye ve eski eşyaya merakın özellikle Sir Walter Scott’un yazılarıyla beslenerek art­ması, bu geleneksel sınıflandırmaları pekiş- tirici bir etki yarattı. 19. yüzyıldaki canlan­ma hareketi ve milliyetçiliğin gittikçe güç­lenmesi geleneksel giysinin korunmasını sağladı. Böylece İskoç giysisi 20. yüzyıla da yaygınlığını yitirmeden ulaştı. İskoç giysisi tutumlu davranma alışkanlığının yerleşik olduğu bu ülkeye çok uygun düşen, son derece kullanışlı bir giysidir; kolay kolay eskimez, küçülmez. Modern teknoloji de zamanında bitki ve kök boyalarıyla elde edilen görkemli 18. yüzyıl renklerinin yeni­den üretilmesine olanak vermiştir. Tartan çeşitli biçimlerde kadın giysilerinde de sık sık kullanılmakla birlikte, geleneksel İskoç giysisinin kadınlara ait hiçbir biçimi günü­müze ulaşmamıştır. Önceki yüzyıllarda İs­koç kadın giyiminin ana parçasını dikdört­gen biçimli uzun bir şalm oluşturduğu bilin­mektedir. Iskoçya’da yapılan Highland eğ­lencelerinde de tuvaletin üstüne tek omuz­dan çapraz bir tartan kurdele bağlanır. İskoç giyim kültürü ve giysileri hakkında bilgiler verdik.